علائم سنگ کلیه چیست؟ و چگونه درمان میشود؟
بیماری سنگ کلیه چیست؟
سنگ کلیه یکی از بیماری های دستگاه ادراری است که افراد زیادی سالیانه در جهان به آن مبتلا می شوند.
یکی از مهم ترین دلایل ابتلا به این عارضه، استفاده از آب های آشامیدنی ناسالم و دارای املاح و نمک های معدنی زیاد است که باعث انباشت این املاح در داخل مجاری کلیوی و ادراری شده و باعث تولید سنگ کلیه می شود.
سنگ کلیه به خودی خود معمولا دردی ندارد و تشکیل آن نمی تواند برای بیمار درد به دنبال داشته باشد.
اما زمانی که این سنگ تشکیل شده در داخل مجاری کلیوی و ادراری حرکت می کند، ممکن است باعث تخریب مجاری و در نهایت خونریزی این مجاری شود که در نهایت در صورتی که از طریق ادرار دفع شود، ممکن است درد شدیدی در ناحیه آلت تناسلی و مثانه احساس شود.
این درد ناشی از حرکت سنگ به سمت مجاری پایین تر و کشیده شدن آن به دیواره مجاری ادراری است که می تواند سبب خونریزی هم شود. در این مقاله قصد داریم تا شما را با بیماری سنگ کلیه آشنا کرده و درباره علائم و نشانه های وجود سنگ کلیه، علل تشکیل سنگ کلیه، تشخیص سنگ کلیه و درمان آن توضیحاتی را ارائه دهیم. با ما همراه باشید.
سنگ کلیه، به انباشه شدن املاح معدنی در داخل مجاری کلیوی و ادراری گفته می شود که از انباشته شدن این املاح، سنگ کلیه تشکیل می شود و این سنگ ها معمولا می توانند در جاهای مختلفی از مجاری ادراری تشکیل شوند.
ممکن است سنگ کلیه در مجاری بالاتر و نزدیک به کلیه تشکیل شوند و یا اینکه به سمت پایین تر بیایند و در مجاری ادراری تشکیل شوند. سنگ کلیه معمولا می تواند باعث عفونت شود و این عفونت بسته به محلی که سنگ کلیه در آن تشکیل شده است، اسم های متفاوتی می تواند داشته باشد. به عفونت هایی که در قسمت های بالاتری از دستگاه ادراری از جمله کلیه و مجاری کلیوی ایجاد می شوند، پیلونفریت می گویند.
در زبان شناسی یا ترمینولوژی پزشکی معمولا هرگاه که به کلمه ای پسوند “یت ” اضافه شود به این معنی است که آن ناحیه از بدن دچار عفونت یا التهاب شده است.
به عنوان مثال گاستریت، به معنی عفونت معده، سینوزیت به معنی عفونت سینوس های بدن و مننژیت به معنی عفونت پرده مننژ و … می باشد. لذا پیلونفریت، به معنی عفونت لوله ها و مجاری بالایی دستگاه ادراری یا کلیه و مجاری آن می باشد.
همچنین به عفونت هایی که ممکن است در اثر سنگ کلیه در مجاری پایین تر ادراری و مثانه شکل گیرند، سیستیت گفته می شود. اگه عفونت ادراری در قسمت آلت تناسلی و مجاری خروجی ادرار در آلت تناسلی شکل بگیرد، به اورتریت معروف است که معمولا و در بیشتر موارد این نوع عفونت در مردان ایجاد خواهد شد.
علل ابتلا به سنگ کلیه
بزرگترین دلیل برای ابتلا به سنگ کلیه تولید کمتر از یک لیتر ادرار در روز است. به همین دلیل سنگهای کلیه در نوزادان نارس که مشکلات کلیوی دارند بسیار شایع است. با این حال تولید سنگ در کلیه در افراد بین ۲۰ تا ۵۰ سال بیشتر دیده و گزارش میشود. جنسیت نیز میتواند در ابتلا مؤثر باشد، بر اساس گزارش موسسه ملی دیابت و بیماریهای گوارشی و کلیوی آمریکا (NIDDK)، مردان بیشتر از زنان دچار این بیماری میشوند. همچنین سوابق خانوادگی نیز میتواند درصد ابتلا به سنگ را افزایش دهد. سایر عوامل تأثیرگذار عبارتند از:
- کمبود آب بدن
- چاقی
- یک رژیم غذایی با مقادیر بالای پروتئین، نمک یا گلوکز
- پرکاری پاراتیروئید
- جراحی بایپس معده
- بیماریهای التهابی روده که جذب کلسیم را افزایش میدهد.
- مصرف داروهای ضد تشنج
علائم سنگ کلیه
سنگ موجود در کلیه از نمک و مواد معدنی ساخته میشود که اغلب از کلسیم یا اسیداوریک تشکیل شده است. بزرگترین نشانه این بیماری درد شدید بوده که معمولاً با نوسان همراه است. در ادامه مطلب تعدادی از شایعترین علائم آن را برای شما گردآوری کردهایم.
- درد در پشت، شکم و پهلو
یکی از شدیدترین دردهایی که میتوانید تصور کنید، دردی است که به دلیل سنگ در کلیه ایجاد میشود. برخی افراد که تجربهی این بیماری را دارند درد آن را با درد زایمان یا ضربات چاقو مقایسه کردهاند. درد سنگ کلیه زمانی شروع میشود که سنگ به سمت حالب باریک حرکت کرده و با انسداد آن به کلیه فشار وارد میکند. هنگامی که حالب تلاش میکند تا با انقباض این سنگ را بیرون کند، درد آن نیز شروع میشود. هر موج از درد ممکن است چند دقیقه طول کشیده و سپس آرام شود و دوباره برگردد.
اگر به این بیماری مبتلا باشید درد آن را در کنار پهلو، پشت و زیر دندهها احساس خواهید کرد و با حرکت آن به سمت پایین درد نیز به ناحیه شکم و کشاله ران منتقل میشود. شدت علائم به اندازهی سنگ بستگی نداشته و گاهی ممکن یک سنگ کوچک با انسداد ایجاد کرده بسیار دردناک باشد.
- درد یا سوزش هنگام ادرار
زمانی که سنگ به حالب و مثانه برسد، ادرار با احساس درد و سوزش همراه خواهد بود. اگر ندانید که کلیهی شما دارای سنگ است، ممکن است درد و سوزش هنگام ادرار را با عفونت اشتباه بگیرید. بنابراین پیشنهاد میکنم که حتماً با پزشک خود در این زمینه مشورت کنید.
- تکرر ادرار
با وجود سنگ کلیه همیشه و به صورت مداوم احساس میکنید که نیاز به دستشویی و ادرار دارید. البته در این مواقع ادرار شما بسیار کم و مکرر خواهد بود.
- خون در ادرار
یک علامت شایع در افرادی که سنگ در مجاری ادرار خود دارند وجود خون در ادرار است. خون میتواند قرمز، صورتی یا قهوهای باشد که گاهی این علائم فقط با آزمایش قابل تشخیص است.
- ادرار بد بو
در صورتی که ادرار بوی بدی داشته باشد، نشان از عفونت در کلیهها یا دیگر قسمتهای دستگاه ادراری شما است که برای تشخیص اینکه این عفونت به دلیل سنگ است یا فاکتورهای دیگری عامل آن هستند، حتماً از یک متخصص کمک بگیرید.
- تهوع و استفراغ
حالت تهوع و استفراغ یک امر شایع و معمول برای افراد مبتلا به این بیماری است. سنگ در کلیه موجب تحریک اعصاب در دستگاه گوارش شده و باعث ناراحتی معده میشود.
- تب و لرز
تب و لرز نیز یکی از علائم ابتلا به عفونت در کلیه یا دیگر قسمتهای دستگاه ادراری است. هر تب و لرزی که با درد همراه باشد نیاز فوری به اقدامات پزشکی دارد و نباید آن را نادیده گرفت. سنگ کلیه یک بیماری شایع است.
تشخیص سنگ کلیه
برای تشخیص سنگ کلیه معمولا راه های متنوعی وجود دارد. از جمله این راه ها می توان به سونوگرافی اشاره کرد. در سونوگرافی کلیه ها و مثانه و مجاری ادراری معمولا وجود یا عدم وجود سنگ تشخیص قطعی داده می شود و پزشک در صورت وجود سنگ کلیه به سمت درمان پیش می رود.
بعلاوه می توان از طریق انجام آزمایش آنالیز ادرار نیز به احتمال وجود سنگ کلیه پی برد. وجود کست ها و کریستال هایی از جمله کریستال کلسیم اگزالات و اوریک اسید می تواند نشانه ای بر وجود سنگ کلیه باشد.
انواع سنگ کلیه
سنگ های کلیه می توانند از جنس های مختلفی باشند که هر کدام از این نوع سنگ ها بسته به شرایط بیمار ممکن است در دستگاه ادراری او تشکیل شوند. معمولا ۴ نوع سنگ کلیه وجود دارد که شامل موارد زیر هستند:
- سنگ کلسیمی
یکی از مهم ترین و اصلی ترین مواد تشکیل دهنده سنگ های کلیه، کلسیم می باشد. سنگ های کلسیمی به دلیل وجود میزان بالای کلسیم در داخل آب های آشامیدنی معمولا در کلیه و مجاری کلیوی و ادراری تشکیل شده و هرچه میزان کلسیم آن ها بیشتر باشد، سنگ های کلسیمی با سرعت بیشتر تولید شده و اندازه آن ها بزرگ تر می شود.
- سنگ ستراویتی
یکی دیگر از انواع سنگ های کلیه، سنگ های ستراویتی هستند که معمولا در افرادی تشکیل می شوند که عفونت های ادراری در آن ها شایع است.
- سنگ های اسید اوریکی
افرادی که در طول روز به اندازه کافی آب نمی نوشند، ممکن است از این نوع سنگ های کلیه در کلیه و مجاری ادراری آن ها تشکیل شود. ممکن است فرد در طول روز کار های سنگین انجام دهد و آب زیادی از دست دهد و آب زیادی هم ننوشد و این موضوع شرایط را برای تشکیل سنگ های اسید اوریکی فراهم می کند. همچنین افرادی که اسید اوریک خون آن ها بالا است، مستعد تشکیل سنگ های اسید اوریکی هستند. اسید اوریک خون در نتیجه مصرف زیاد گوشت قرمز بالا می رود و بیماری نقرس هم به همین دلیل در فرد به وجود می آید. لذا بیماری نقرس می تواند نشانه ای برای تشکیل این نوع سنگ ها باشد.
- سنگ سیستینی
نوع دیگری از سنگ های کلیه که به سنگ های سیستینی معروفند، معمولا در افرادی تشکیل می شوند که بصورت ارثی سابقه دفع سیستین از ادرار دارند. لذا این نوع سنگ ها کم تر در افراد دیده می شوند.
اندازه سنگ کلیه
همانطوری که در قسمت های قبلی نیز اشاره کردیم، سنگ کلیه می تواند اندازه های مختلفی داشته باشد. اندازه سنگ کلیه به میزان املاح ورودی به بدن و انباشت آن ها در مجاری کلیه بستگی دارد. هرچه میزان این املاح بیشتر باشد، امکان اینکه اندازه این سنگ ها بزرگ تر باشد، بیشتر است. برای تشخیص اندازه این سنگ ها معمولا از سونوگرافی بهره گرفته می شود و پزشک کلیه و مجاری ادرار با تشخیص اندازه این سنگ ها، برای درمان و دفع این سنگ ها تصمیم گیری خواهد کرد.
پیشگیری از سنگ کلیه
نوشیدن زیاد آب یکی از بهترین اقدامات پیشگیرانهای است که میتوانید انجام دهید. در واقع آب یک نوشیدنی مفید برای سنگ کلیه است. هرچه آب بیشتری بنوشید دفع ادرار بیشتری دارید و این دفع بزرگترین کمک به کلیههای شما میباشد. میتوانید آب زنجبیل، لیموناد گازدار و آبمیوه را جایگزین آب کنید تا به افزایش دفع شما کمک کند. مصرف غذاهای غنی از اگزالات و کاهش مصرف نمک و پروتئین حیوانی نیز خطر ابتلا به این بیماری را کاهش میدهد.
داروهایی وجود دارد که از تشکیل سنگهای کلسیم و اسیداوریک جلوگیری میکنند، اگر سابقه سنگ داشته یا در معرض ابتلا با آن هستید، حتماً با پزشک متخصص مشورت کنید تا در صورت نیاز، این نوع داروها یا بهترین روش پیشگیری مرتبط با شرایط شما را برایتان تجویز کند.
غذاهای سرشار از کلسیم
متداولترین نوع سنگ، اگزالات کلسیم است که موجب شده تا عموم تصور کنند که باید از مصرف کلسیم خودداری کنند، اما رژیم غذایی سنگ کلیه اگزالات اینگونه نیست و با مصرف کم کلسیم خطر ابتلا به سنگ و پوکی استخوان را افزایش میدهید. کلسیم باید از طریق رژیم غذایی به بدن برسد. البته شرایط و نحوه تشکیل سنگ در هر فردی ممکن است متفاوت باشد، بنابراین بهترین راه برای مصرف یا عدم مصرف کلسیم مشورت با یک متخصص است. شیر، پنیر و ماست کمچرب همگی غنی از کلسیم میباشند.
مصرف کمتر سدیم
یک رژیم غذایی با نمک بالا مانع از جذب کلسیم شده و این ماده را در ادرار بالا میبرد که ممکن است منجربه سنگ شود. یکی از راههای درمان سنگ کلیه در خانه مصرف پایین نمک است. با کاهش نمک مصرفی در رژیم غذایی خود سطح کلسیم موجود در ادرار را نیز پایین نگه داشته و خطر ابتلا به آن را کاهش میدهید. غذاهای سرشار از سدیم عبارتند از:
- غذاهای فرآوری شده مانند چیپس
- سبزیجات کنسرو شده
- چاشنیها
- کالباس
- غذاهای حاوی بیکربنات سدیم (جوش شیرین)
مصرف کمتر غذاهای غنی از اگزالات
هستهی اصلی تشکیلدهندهی برخی از سنگها، اگزالات است که کم کردن مصرف اینگونه مواد غذایی ممکن است خطر ابتلا به آن را کاهش دهد. غذاهایی مانند اسفناج، شکلات، سیبزمینی شیرین، قهوه، ریواس، بادامزمینی، سبوس گندم اگزالات بسیار بالایی دارند.
مصرف کمتر پروتئین حیوانی
غذاهای غنی از پروتئین حیوانی، اسیدی بوده و ممکن است اسید ادرار را بیشتر کنند که در این صورت ابتلا به سنگ نوع اسیداوریک بالا میرود. درنتیجه رژیم غذایی سنگ کلیه اسیداوریک میتواند کم کردن مصرف گوشت گاو، ماهی و ماکیان باشد.
مکملهای ویتامین C
مکملهای ویتامین C خطر ابتلا به سنگ خصوصاً در مردان را افزایش میدهد، البته ویتامین C موجود در غذا این خطر را ندارد.
سنگهای کلیه انواع و اندازههای متفاوتی دارند
آیا سنگ کلیه درمان دارد؟
سنگ کلیه تا زمانی که از کلیه و مجاری کلیوی و ادراری دفع نشود، ممکن است برای فرد خطرناک بوده و کنده شدن آن از جداره ی این مجاری، می تواند باعث ایجاد درد های وحشتناکی در کلیه ها و مجاری ادراری شود. لذا با توجه به اندازه این سنگ ها که در سونوگرافی کلیه ها، مثانه و مجاری ادراری مشخص می شود، پزشک معالج ممکن است درمان های مختلفی را برای بیمار در نظر بگیرد.
به عنوان مثال به بیمار توصیه می شود که در طول روز آب زیادی بنوشد تا در دفع این سنگ ها کمک کننده باشد. همچنین برای اینکه این سنگ ها ارتباط زیادی با دیواره های مجاری ادراری نداشته باشند، معمولا متخصص کلیه و مجاری ادرار به بیماران دارو هایی می دهند که این مجاری را باز تر کرده و سنگ ها راحت تر بتوانند از طریق این مجاری دفع شوند.
در مواردی که سنگ ها از حد طبیعی خود بزرگ تر باشند، ممکن است دکتر بمباران این سنگ ها را تجویز کند. طی بمباران سنگ های کلیه، امواج صوتی با قدرت بالا به این سنگ ها برخورد کرده و آن ها را خرد کرده و می شکنند. با شکستن سنگ ها، دفع آن ها نیز راحت تر صورت می گیرد و بیمار درد کم تری احساس خواهد کرد. همچنین یکی دیگر از راه های درمانی این بیماری، در شرایطی که روش های درمانی ذکر شده مفید واقع نشوند، روش جراحی و برداشتن سنگ های کلیه از این طریق می باشد که روشی تهاجمی است و معمولا در آخرین مرحله از آن بهره گرفته می شود.
راههای درمان سنگ کلیه
به طور کلی درمان این بیماری با توجه به نوع سنگ متفاوت است. شما میتوانید برای تشخیص نوع سنگ خود آن را جمعآوری کرده و به آزمایشگاه بسپارید. مهمترین و بهترین درمان، نوشیدن حداقل شش یا هشت لیوان آب در روز است، اما درمانهای دیگری نیز برای این بیماری وجود دارد که شامل موارد زیر میباشد:
داروهای سنگ کلیه
برای تسکین درد ناشی از این بیماری به داروهای مسکن و برای رفع عفونت به داروهای آنتیبیوتیکی نیاز دارید. سایر داروها عبارتند از:
- آلوپورینول (Zyloprim) برای سنگهای اسیداوریکی
- محلولهای فسفر برای جلوگیری از تشکیل سنگهای کلسیمی
- ایبوپروفن، ناپروکسن و استامینوفن برای درد
- سدیم بیکربنات یا سدیم سیترات برای جلوگیری از اسیدی شدن ادرار
قویترین قرص دفع سنگ کلیه
پزشک متخصص کلیه و مجاری ادرار ، برای دفع سنگ کلیه از هر نوعی که باشد، داروهای خاصی را تجویز می کند. به عنوان مثال با توجه به اینکه بیشترین انواع سنگ های کلیه، سنگ کلیه کلسیمی می باشد، لذا پزشکان معمولا از داروهایی که موجب افزایش حجم ادرار می شوند. نیازید ها از جمله داروهای قوی هستند که موجب افزایش حجم ادرار در طول روز می شوند و از این طریق باعث دفع سنگ کلیه خواهند شد.
سنگشکن کلیه
اگر درمان سنگ کلیه در خانه و یا با دارو به سرانجام نرسد باید راههای دیگری را در پیش گرفت. یکی از این راهها سنگشکن است که با امواج صوتی سنگهای بزرگ را از خارج بدن میشکنند تا راه حالب به مثانه را باز کنند. این روش به بیهوشی نیاز داشته و میتواند منجربه به کبودی در شکم و کمر یا خونریزی در اطراف کلیه شود.
جراحی سنگ کلیه
جراحی میتواند آخرین راه درمان باشد که از طریق آن پزشک سنگهای موجود در کلیه را از طریق یک برش کوچک در پشت شما برمیدارد. زمانی که سنگ موجب انسداد و عفونت شده یا به کلیه آسیب وارد کند، اندازهی سنگ آنقدر بزرگ باشد که نتوان آن را دفع کرد و زمانی که درد، شدید و غیرقابل تحمل باشد، پزشکان برای درمان به جراحی روی میآورند. رژیم غذایی بعد از عمل کلیه نیز باید به درستی رعایت شود که اگر تا پایان مقاله با ما همراه باشید به آن نیز میپردازیم.
یورتروسکوپی
زمانی که سنگ در حالب یا مثانه گیر کند متخصصین با ابزاری به نام یورتروسکوپی آن را برمیدارند. بدین صورت که یک سیم کوچک به همراه یک دوربین به مجرای ادراری و مثانه منتقل میشود و سپس برای برداشتن سنگ اقدام میکنند و بعد از آن سنگ برای آنالیز به آزمایشگاه فرستاده میشود.
رژیم غذایی برای دفع سنگ کلیه
اگر میخواهید از ابتلا به این بیماری جلوگیری کنید یا مبتلا شده و میخواهید علاوهبر پزشک درمان سنگ کلیه در خانه را نیز داشته باشید، آنچه میخورید و مینوشید به اندازهی آنهایی که نباید مصرف کنید حائز اهمیت است. در اینجا چند قانون مهم را ذکر کردهایم که باید به خاطر بسپارید.
- مایعات زیاد بنوشید: همانطور که بارها اشاره کردیم، نوشیدنی مفید برای سنگ کلیه آب است. با این حال از دیگر مایعات نیز میتوانید برای رقیق شدن مواد شیمیایی تشکیل دهنده سنگ یا هموار کردن شرایط دفع آن کمک بگیرید.
- مصرف مرکبات را بیشتر کنید: مرکبات و آب آنها برای جلوگیری از تشکیل و همچنین دفع سنگ منبع بسیار خوبی است. لیمو، پرتقال و گریپ فروت را حتماً در رژیم غذایی خود بگنجانید.
- مصرف کلسیم و ویتامین D را بالا ببرید: با کاهش سطح کلسیم دریافتی شما سطح اگزالات افزایش مییابد. البته فراموش نکنید که کلسیم را باید از طریق رژیم غذایی دریافت کنید، مکملهای کلسیم خود در تشکیل سنگ نقش مهمی دارند. همانطور که اشاره شد شیر، ماست و پنیر مهمترین منبع کلسیم هستند. منابع گیاهی سرشار از کلسیم مانند حبوبات و سبزیجات دارای برگ سبز تیره نیز برای این بیماری بسیار مفید میباشند. همچنین غذاهایی که حاوی ویتامین D هستند را نیز به صورت روزانه مصرف کنید، این ویتامین به جذب بهتر کلسیم کمک میکند. میتوانید ویتامین D را از طریق ماهیهای چرب مانند ماهی آزاد و زرده تخممرغ دریافت کنید.
- آجیل و سنگ کلیه: برای برخی از انواع سنگها مصرف آجیل که اگزالات بالایی دارند توصیه نمیشود، بنابراین قبل از مصرف آجیل یا قطع آن حتماً با پزشک متخصص خود مشورت کنید.
- نوشیدنیهای حاوی کولا (نوشابه مشکی): افزودنی کولا سرشار از فسفات است که میتواند موجب تشکیل سنگ شود، بنابراین از نوشیدن آنها خودداری کنید.
برای درمان قطعی سنگ کلیه باید سنگها را مورد آزمایش قرار داد
درمان سنگ کلیه با آبجو
یکی از راه های طبیعی جلوگیری از تشکیل سنگ، استفاده از آبجو می باشد. پس از استفاده مستمر از این نوشیدنی، ثابت شده است که می تواند باعث شکستن سنگ های کلیه و جلوگیری از تشکیل سنگ های جدید شود.
لذا یکی از نوشیدنی های طبیعی که پزشکان و متخصصان کلیه و مجاری ادراری به افرادی که سابقه سنگ کلیه دارند، پیشنهاد می کنند، نوشیدنی آبجو می باشد.
رژیم غذایی بعد از عمل کلیه
یک سؤال مهم این است که بعد از عمل سنگ کلیه چه بخوریم؟ مهمترین چیزی که حتی بعد از عمل نیز باید آن را رعایت کنید نوشیدن آب و مایعات است. از محصولات لبنی اما رقیق شده نیز میتوانید استفاده کنید. وعدههای غذایی بعد از عمل باید کم و در فواصل زمانی مناسب مصرف شود و از وعدههای سنگین غذایی به جد خودداری شود. همچنین مصرف غذاهایی که فیبر بالایی دارند، مانند نان غلات و حبوبات نیز توصیه میشود.
علائم دفع سنگ کلیه
علائم دفع سنگ کلیه، شامل علائمی است که طی دفع سنگ از مجاری ادراری و آلت تناسلی فرد، اورا درگیر می کند. علائمی از قبیل درد شدید مثانه و آلت تناسلی در هنگام دفع سنگ که معمولا با خونریزی همراه است، می تواند از جمله اصلی ترین و مهم ترین نشانه هایی باشد که در هنگام دفع سنگ در بیمار ایجاد شود.
اشتراک گذاری